B12 vitamini, bağışıklık sistemini güçlendiriyor, yaşamsal fonksiyonları düzenliyor, sinir sisteminin sorunsuz çalışmasında aktif rol oynuyor. Ancak bu vitaminin eksikliği de birçok sorunu beraberinde getirebiliyor. İç Hastalıkları Uzman Dr. Haluk Mumcuoğlu, B12 vitamininin önemini, B12 içeren besinleri, B12 vitamini eksikliğinin belirtileri ile ilgili bilinmesi gerekenleri aktardı.
B12 VİTAMİNİ NEDİR?
İnsan vücudunda üretilemeyen, dışarıdan alınması zorunlu olan, özellikle kırmızı et, karaciğer ve yumurta gibi hayvansal gıdalarda bol miktarda bulunan suda eriyen bir vitamindir.
B12 VİTAMİNİN İNSAN SAĞLIĞINDAKİ ROLÜ NEDİR?
Ruh ve beden sağlığı açısından çok önemli bir yeri olan B12 vitaminin en önemli iki işlevinden ilki kırmızı kan hücrelerinin üretiminde rol alması. İkinci önemli görevi ise sinir sisteminin çalışmasında oynadığı aktif roldür. Bu nedenle vücutta üretilemediği için dışarıdan mutlaka alınması gerekir. Normal sağlıklı bir insanda karaciğerde 3-5 yıl gibi bir süre yetecek kadar depolanabilir ancak alım ya da emilim bozukluğu varlığında 3-5 yıl sonra B12 eksikliği semptomları ortaya çıkar. Bağışıklık sistemini güçlendiren B12 protein metabolizmasında görev alır. B12 vitamini faydaları oldukça fazladır. Sinir tahribatını önler, doğurganlığı sağlar, vücut hücrelerinin oluşumunu kendini yenilemesini ve uzun yaşamasını sağlar, sinir uçlarının normal gelişimini kolaylaştıran vitaminler arasında yer alır.
B12 VİTAMİNİ İÇEREN BESİNLER NELERDİR?
B12 vitamini en çok hayvansal gıdalarda bulunur. Süt ve süt ürünlerinde de oldukça fazla bulunmasıyla birlikte mayalı soya ürünlerinde de bulunur. Sebze ve meyve grupları ise B12 vitamini bakımından fakirdir. Vücut tarafından üretilemeyen B12 vitamini içeren besinler şöyle sıralanmaktadır:
- Kırmızı et
- Karaciğer
- Tavuk
- Balık
- Yumurta
- Süt
- Yoğurt
- Peynir
- Deniz ürünleri (karides, midye)
B12 VİTAMİNİ EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELER?
B12 vitamini eksikliğine bağlı olarak anemi ortaya çıkmaktadır. Anemi belirtileri olarak;
- Ciltte solukluk
- Ciltte hafif sarılık
- Halsizlik
- Yorgunluk
- Yaygın kas ve kemik ağrıları
- Sabahları uyanamama
- Zihinsel fonksiyonların bozulması
- Konsantrasyon sorunu
- Çarpıntı
- Eforla artan nefes darlığı
- Dilde ve ağız içerisinde çeşitli yaralar
- Dilde papilla adı verilen tat tomurcuklarının silinmesi ve buna bağlı olarak tat alamama sorunu
- İştahın az olması
- Sinir sistemindeki önemli rolünden dolayı unutkanlık
- El ve kollarda uçlardan başlayarak yukarı doğru yayılan uyuşukluk
- Denge bozukluğu
- Depresyon ve psikoz gibi nörolojik sorunlar
- Huzursuzluk
- Cinsel performansta düşüş
- İleri yaş hastalarda demans
- Bazı görme bozuklukları
- Nadiren osteoporoz
B12 EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR?
2 temel sebebi bulunur. Öncelikle dışarıdan alımının yetersiz olması, ikinci olarak da B12 alınmasına rağmen emiliminin yetersiz olması. Alım yetersizliğinin en büyük sebepleri vegan, vejetaryen gibi beslenme tarzları ve ekonomik bozukluk olabilirken, yeterli düzeyde alınmasına rağmen emilimdeki bozukluklar nedeniyle de eksiklik görülebilir. Emilim bozukluğuna yol açabilecek sorunlar ise şöyle sıralanır:
- Gastrektomi (mide alınması)
- Obezite cerrahisi (tüp mide operasyonları)
- Kronik gastrit
- Pankreas yetmezliği
- Helikobakter piloriye bağlı gelişen gastrit
- Otoimmün bir hastalık olan pernisiyoz anemi
- İleumun alındığı bazı bağırsak operasyonları
- Kısa bağırsak hastalığı
- Crohn hastalığı
- Çölyak hastalığı
- Aşırı bakteriyel çoğalma sendromları
- Bazı Uzak Doğu menşeli paraziter hastalıklar
- Yaşa bağlı olarak gelişen gastrik atrofi
- Şeker hastalığında kullanılan bazı ilaçlar
- Mide koruyucu bazı ilaçlar
- Özellikle İskandinav ülkelerinde daha sık görülen bazı genetik hastalıklar
B12 DEĞERİ KAÇ OLMALIDIR?
Eksikliği ciddi sağlık problemlerine yol açabilen B12 vitaminine alt ve üst sınır değerleri konusunda farklı çalışmalar bulunur. Ancak yaklaşık bir değer vermek gerekirse alt sınır olarak 200 pg/mL üzerinde olması gerekir. 200 pg/mL altında ise mutlaka B12 eksikliği kabul edilir ve tedaviye başlanır. 200-300 pg/mL arasında ise semptomlara bakılması gerekir. Eğer hastada şikayetler var ise tedaviye başlanır, şikayetler yoksa düzenli olarak takip edilir. 300 pg/mL üzerinde ise normal kabul edilir. Ancak 300 pg/mL üzerinde olmasına rağmen hastada yine şikayetler var ise bu bakılan değer kanda bakılan total B12 düzeyi olduğundan ve B12’nin aktif kısmı tam olarak ölçülemediğinden şüphelenilen hastalarda B12’nin ileri tetkiklerine bakılabilir.
B12 VİTAMİNİ FAZLALIĞI ZARARLI MIDIR?
Zararlı olduğuna dair önemli çalışmalar bulunur. Akciğer kanserinin bazı alt türlerini artırdığı bilinir. Bir diğer bilinen zararı da tromboza eğilimi artırmasıdır. Yani damar tıkanıklığı ve buna bağlı olarak bacaklarda derin ven trombozu (DVT) gelişmesi ya da bu pıhtının akciğere atması gibi sorunlarla karşılaşılabildiği bilinir. Bu nedenle normal düzeyin üzerinde olması önerilmez. Dışarıdan kontrolsüz vitamin takviyeleri alınması sonucu B12 fazlalığı günümüzde sık olarak karşılaşılan bir problem haline gelir. Kan düzeyine mutlaka bakılmalı ve eğer eksiklik var ise takviye düşünülmelidir.
B12 VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ TEDAVİSİ NASILDIR?
Eğer hastada alım bozukluğu varsa yani beslenme tarzından dolayı yetersiz B12 vücuda giriyorsa öncelikle doğal yollardan yani yine beslenme düzeni ile iyileştirmeye çalışılır. Eğer değerler beslenme ile düzelmeyecek haldeyse ve hastada herhangi bir emilim problemi yoksa oral yoldan tedavi verilir. Ancak hastanın durumu acil ise iğne ile B12 takviyesine başlanır. Bu hap ve ilaç tedavilerinde B12’nin 4 farklı formu bulunmaktadır. En güvenlisi metilkobalamin adı verilen türüdür. Metilkobalamin doğala en yakın ve en hızlı şekilde etki gösteren formudur. Özellikle otizm ya da psikiyatrik bozukluğu olanlarda, tiroid fonksiyon bozukluğu olanlarda çok hızlı şekilde B12 yükseltimi için doğala en yakın olan metilkobalamin kullanılmalıdır. Ancak günümüzde en sık kullanılan siyanokobalamin formudur. Siyanokobalamin maliyet olarak uygun olduğu için en sık kullanılan türüdür ancak en sentetik olan ve en son tercih edilmesi gereken formudur. Özellikle sigara içenlerde içerisinde bulunan siyatikten dolayı kullanılırken dikkatli olmak gerekir. Hidroksokobalamin formu da yine aktif hale geçmesi daha kolay olduğundan kullanımı önerilmektedir. Son olarak adenozilkobalamin formu da nörolojik semptomu olanlarda en çok tercih edilmesi gereken formudur.
YAZI: İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Haluk Mumcuoğlu
Antioksidan zengini: Matcha çayı
